Matematiksel Modeller Kitle İmha Silahları Olabilir mi?

Özet

Dijitalleşmenin yaygınlaşmasıyla matematiksel modeller her alanın vazgeçilmezleri oldu. Matematiksel modeller ile kestirimler yapılmakta, süreçler değerlendirilerek optimize edilmekte ve geleceğe yönelik kestirimler yapılmaktadır. Modellerin kullanışlılığı yaygınlaşmasını hızlandırdı. Özellikle yaşamın her alanında kullanılması, artık modellerin verimliliğini artırmak için bir modelin çıktısının başka bir modelin girdisi olabildiği yeni bir modelleme fazını tetikledi. Dolayısıyla, modeller artık ayrık değil birbirleri ile bağlantılı çalışmakta ve insan yaşamını kuşatmaktadır. Gelinen noktada, modellerin nasıl çalıştığını anlamak bize yönelik kararların nasıl alındığını anlamak açısından oldukça kritiktir. Bu nedenle bu çalışmada, Cathy O'Neil'in (2016) 'Weapons of Math Destruction: How Big Data Increases Inequality and Threatens Democracy' kitabına dayalı olarak matematiksel modeller ve algoritmalar ayrıntılı olarak değerlendirilmektedir. Bir modelin söz konusu alanla ilgili her şeyi kapsamadığı, dolayısıyla alanla ilgili önceliklendirme yaptığı için her modelin alan için sadece bir yaklaşıklık sağladığı, dolayısıyla modelde ölçülemeyen şeylerin zamanla değer yitirme riski taşıdığı vurgulanmaktadır. Modelin öğrendiği veri setinin yanlılıklar içermesi, çıktıların da yanlı olmasını sağlayarak toplumda var olan eşitsizlikleri yeniden üretebilmektedir. Özellikle, modellerin artık birbirlerine girdi sağlamasının yanlı çıktıların düzeltilme imkânını zayıflattığı ve eşitsizlikleri daha da derinleştirme riskini artırdığı vurgulanmaktadır. Özellikle yapay zekâ teknolojilerinin yaygınlaşması ile bu risk çok daha fazla artmaktadır. Bu nedenle çalışmada, matematiksel modellerin geliştirilme aşamasında sadece alan uzmanlarının değil, ayrıca modelden doğrudan etkilenen tüm paydaş temsilcilerinin katılımına imkân veren katılımcı bir yönetim yaklaşımının benimsenmesi önerilmektedir. Böylece, modeldeki yanlı varsayımların ve yanlı veri setlerinin kullanımının önüne geçilebilmesi mümkün olabilecek ve modellerin yol açabileceği olumsuz etkiler hafifletilebilecektir.